Στο Διεθνές Συνέδριο "Αειφόρος Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων"Αθήνα 2012 ...λίγο μετά τη Σύνοδο του ΟΗΕ “Rio+20″

ΔΙΕΘΝΕΣ   ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Αειφόρος  Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων

28-29 Ιουνίου

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο               Δήμος Παπάγου-Χολαργού

•

Ολοκληρώνεται σήμερα το Διεθνές  Συνέδριο  "Αειφόρος Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων" που πραγματοποιείται με την υποστήριξη του .Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου  και του  Δήμου Παπάγου-Χολαργού. 

Ένας επιστημονικός διάλογος  που γίνεται υπό το βάρος της πλήρους  αποτυχίας   της  Συνόδου του ΟΗΕ “Rio+20″ .

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, η διαφύλαξη του περιβαλλοντικού πλούτου και των φυσικών πόρων σε συνδυασμό με την  εξορθολογισμένη διαχείρισή τους και με κύριο άξονα τον αναντικατάστατο ρόλο του Δημόσιου Τομέα,  μπορεί να είναι ο βασικότερος παράγοντας για αναπτυξιακά μέτρα και να αποτελεί την ραχοκοκαλιά μιας βιώσιμης ανάπτυξης και το πλαίσιο αναφοράς μιας ανθρωποκεντρικής οικονομίας.

Χρειαζόμαστε «Πολιτικές και σχέδια διαχείρισης στερεών αποβλήτων»  για  την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων, την ελαχιστοποίηση της επικινδυνότητας και της παραγωγής των αποβλήτων προς επεξεργασία και τελική διάθεση.

Εργαλείο αυτής της πολιτικής είναι ο σχεδιασμός και η εφαρμογή ολοκληρωμένων  προγραμμάτων που λαμβάνουν υπόψη τους και αξιοποιούν τα ιδιαίτερα κοινωνικοοικονομικά  χαρακτηριστικά  σε επίπεδο τοπικό και περιφερειακό  και δημιουργούν προϋποθέσεις ανάπτυξης επ΄ ωφελεία του κοινωνικού συνόλου, δημιουργούν θέσεις εργασίας  και δεν φέρνουν πρόσθετα οικονομικά βάρη στον πολίτη. Επιλογή-μονόδρομος στις σημερινές οικονομικές συνθήκες  της χώρας.

Αυτό είναι  η σκέψη- συμπέρασμα της εργασίας που παρουσίασα σστο Συνέδριο και θέλω να μοιραστώ  μαζί σας.

29-6-2012

 Γ.Ασημακοπούλου

Υ.Γ. 

1.Θα ήθελα να ευχαριστήσω δημόσια όλους όσους υποστήριξαν τη προσπάθεια μου και ιδιαίτερα τον συνάδελφό μου Παντελή Καρακάση, Γεωλόγο,Msc  in contaminated land and  ground water.

2. Συγχαρητήρια σε όλους τους συναδέλφους που συμμετείχαν στο Συνέδριο. Το blog της Α.ΕΝ.Κ. είναι στη διάθεσή τους για τη δημοσίευση των εργασιών τους εφόσον το επιθυμούν.

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Αειφόρος Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων

28-29 Ιουνίου

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο               Δήμος Παπάγου-Χολαργού

Policies and waste management  plans in Greece, 

Γεωργία  Ασημακοπούλου

1 Ανιχνεύοντας   την διαχείριση στερεών αποβλήτων στην ιστορία  της   εξέλιξης  της ανθρώπινης κοινωνίας

Ας θυμηθούμε ότι μάθαμε στη φυσική και τη χημεία :

Η  ροή της ενέργειας, ο κύκλος της ύλης και η βαρύτητα είναι οι τρεις βασικοί παράγοντες διατήρησης της ζωής στη Γη.

Στα  πλαίσια της ύλης η Γη είναι  κατά  κανόνα ένα κλειστό σύστημα  και  σύμφωνα με το νόμο διατήρησης της ύλης, δεν υπάρχει καμία φυσική ή χημική μεταβολή με την οποία μπορούμε να δημιουργήσουμε ή να καταστρέψουμε οποιαδήποτε από τα άτομα της ύλης.

Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να  αναταξινομούμε τα άτομα της ύλης  σε διαφορετικά χωρικά πρότυπα (φυσικές μεταβολές ) ή διαφορετικούς συνδυασμούς (χημικές μεταβολές ).

Αν  η και  η  έννοια  της  αποβαλλόμενης ύλης  ενυπάρχει    στις διαδικασίες διατήρησης της ζωής  η  αφομοίωση  της, ως   μέρος  των   φυσικών   διαδικασιών   που αναπτύσσονται  ανάμεσα  στα  διάφορα   οικοσυστήματα  με σκοπό την διατήρηση τους,  συντελείται  εφόσον  αυτές δεν υπερφορτίζονται .

Αυτό που έχει σημασία να κατανοήσουμε είναι ότι η  παραγωγή αποβλήτων (ποσότητα και ποιότητα ) από τις  ανθρώπινες δραστηριότητες άπτεται  του κοινωνικού ,παρά του βιολογικού, χαρακτήρα της εξέλιξης των ανθρώπινων  κοινωνιών  και ως  εκ τούτου  μεταβάλλεται ανάλογα με τον  τρόπο που σε  κάθε ιστορική περίοδο η συγκεκριμένη   κοινωνία χρησιμοποιεί τους  φυσικούς πόρους αλλά  και  με  το  πληθυσμιακό  της  μέγεθος, δηλαδή  είναι άμεσα συσχετισμένη με τα κοινωνικο-οικονομικά  χαρακτηριστικά της .

Για  πολλές χιλιετηρίδες, από τις προϊστορικές νεολιθικές κοινότητες  μέχρι την βιομηχανική επανάσταση  η δραστηριότητα  των ανθρώπων ,προσαρμοζόταν αναγκαστικά στις απαιτήσεις του φυσικού οικοσυστήματος . «Τα απορρίμματα  της παραγωγής,  απορρίμματα της ζωής , συμμετείχαν στον κύκλο της ζωής.»[1] .

Η  βιομηχανική επανάσταση και  η συνακόλουθη αστική συγκέντρωση προκαλεί μία ρήξη. «Τα  υλικά και οι μορφές ενέργειας δεν ανασυστήνονται πια στην πορεία ετήσιων κύκλων .{….}Οι ρυθμοί εκμετάλλευσης, ανεξάρτητα από τα φυσικά φαινόμενα, δεν βρίσκονται σε αρμονία με τους κοσμικούς ρυθμούς.Τα  απορρίμματα δεν μπαίνουν πια ουσιαστικά στον κύκλο ζωής .{…}Σημαντικές  συγκεντρώσεις  ανθρώπων  αποβάλλουν  ποσότητες εκροών σε χώρους περιορισμένους όπου το ποσοστό συγκέντρωσης τους ξεπερνά τις πιθανότητες των βιολογικών παραγόντων και βάζει σε κίνδυνο την λειτουργία των μηχανισμών επί των οποίων στηρίζεται η σταθερότητα του περιβάλλοντος και η αναπαραγωγή  των ζωϊκών ή φυτικών ειδών που το κατοικούν .»[2].

Οι  αναπτυγμένες βιομηχανικές κοινωνίες ταυτίζοντας  την ευημερία με την μεγέθυνση της αγοράς  προωθούν  την ολοένα αυξανόμενη παραγωγή και κατανάλωση προϊόντων που έχει  οδηγήσει  σε  εκρηκτική  αύξηση των αποβλήτων που καταλήγουν  στους φυσικούς αποδέκτες με ταχύτητες  και  σε είδος  που υπερβαίνουν την δυνατότητα  τους  να  τα  αφομοιώσει.

Τελικά, η  παραγωγή αντλεί πόρους από το περιβάλλον και τους μεταμορφώνει σε εμπορεύματα. Τη διαδικασία της μεταμόρφωσης των πόρων σε εμπορεύματα συνοδεύει η παραγωγή αποβλήτων. Αλλά και τα ίδια τα εμπορεύματα μετά τη χρήση τους  μεταμορφώνονται σε απόβλητα (αγαθά με αρνητική χρησιμότητα ).

Ο   άνθρωπος  επιθυμεί να  απαλλαγεί από τα  στερεά απόβλητα που παράγει  ώστε να μην  καταλαμβάνουν μέρος του  ζωτικού  χώρου του ή/ και να μη  θέτουν  σε κίνδυνο την υγεία του.

Οτιδήποτε δεν μπορεί ή  δεν πρέπει να αξιοποιήσει  περαιτέρω ( επιβλαβές για την υγεία του ) ενεργεί ώστε  αυτό να απομακρυνθεί από το ζωτικό του χώρο (το διαχειρίζεται ).

Από πολύ παλιά  συνήθης πρακτική υπήρξε η  εναπόθεση στο έδαφος.

Χώροι διάθεσης απορριμμάτων κοντά σε οικισμούς βρέθηκαν και  χρονολογούνται  ήδη από την λίθινη εποχή .[3] Οι ανασκαφές του ΜΕΤΡΟ έφεραν στο φως χώρο διάθεσης απορριμμάτων της Αρχαίας Αθήνας.

Οι ιστορικές μαρτυρίες  δείχνουν ότι  η διαχείριση των στερεών αποβλήτων  γίνεται αντικείμενο ενδιαφέροντος της ομάδας ή της πολιτείας, που  αναπτύσσει πρακτικές ή  θεσπίζει όρους διαχείρισης  ώστε  η εξυπηρέτηση το ατομικού συμφέροντος   του καθένα να απαλλαγεί από τα απόβλητά του να μη θίγει το συνολικό συμφέρον .[4]

Ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίζεται μια  κοινωνία τα στερεά της απόβλητα έχει σχέση με τα  ιδιαίτερα  κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά  της  και ο τρόπος διαχείρισης με την σειρά του τα επηρεάζει. Ρυθμίζει   πως, πόσες, ποιες και  σε  ποιόν  τοπικό φυσικό αποδέκτη  θα  φθάσουν  οι εκροές.

Μερικές κρίσιμες πτυχές που εύλογα ανακύπτουν :

→ Η έννοια του συνολικού συμφέροντος  και ο τρόπος που προστατεύεται  αυτό από την πολιτεία δεν είναι μονοσήμαντα προσδιορισμένος,  μεταβάλλονται  στο χώρο και στον χρόνο  με την εξέλιξη της επιστήμης  και σύμφωνα με τις ιδιαίτερες  κοινωνικο-οικονομικές δομές κάθε κοινωνίας.

→Η διαθέσιμη τεχνολογία και τα εργαλεία, με την χρήση των οποίων αναπτύσσονται πρακτικές, επίσης  διαφοροποιούνται στο χρόνο και στο χώρο με την εξέλιξη της κοινωνίας .

→Η  χωρική  ανάπτυξη των δραστηριοτήτων διαχείρισης  όπως και η χωροθέτηση  των εγκαταστάσεων   επιδρά  στην ανάπτυξη της  περιφέρειας.  

→Οι   δράσεις  για την διαχείριση των αποβλήτων είναι μέρος της αγοράς.

Έτσι, έρχονται  στη συζήτηση τρεις βασικές έννοιες : Σύστημα διαχείρισης, Αξιολόγηση  συστήματος και Πολιτικές  διαχείρισης. 

Στην  γενικότερη έννοια  Σύστημα είναι ένα σύνολο Συνιστωσών οι οποίες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για την επίτευξη κάποιου κοινού σκοπού. Οι  συνιστώσες αυτές μπορεί να είναι όντα, υλικά, ιδέες, αξίες κ.λπ. ή αλλιώς είναι η διάταξη που η λειτουργία της  καθορίζεται από μια αλληλεξάρτηση  και αλληλοεπίδραση των λειτουργικών της μερών  ή ένα σύνολο στοιχείων  και σχέσεων μεταξύ αυτών  .

Οι  παραγωγοί, οι καταναλωτές, οι φορείς διαχείρισης, οι φορείς ελέγχου και οι δραστηριότητες  που καθένας από αυτούς  αναπτύσσουν σχετικά με τα στερεά απόβλητα  αποτελούν τα λειτουργικά μέρη (στοιχεία ) του συστήματος   που  αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους (βάσει θεσμοθετημένου πλαισίου ρυθμίσεων  και ελέγχου, νόμων της αγοράς ή  προτύπων συμπεριφοράς ) με  σκοπό  την διαχείριση αποβλήτων .

Το  σύστημα  διαχείρισης στερεών αποβλήτων, δεν λειτουργεί στο κενό, αλλά  μέσα σε κάποιο συγκεκριμένο περιβάλλον  με  πολλές διαστάσεις, όπως οικονομικές, κοινωνικές, φυσικές, πολιτιστικές. Η παραγωγή  -διαχείριση στερεών αποβλήτων  όντας άμεσα συσχετισμένη με τα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας αναφοράς, είναι  χρονικά και χωρικά μεταβαλλόμενη.

Έτσι, το διαχείρισης στερεών αποβλήτων, εκ της φύσεως του, κατατάσσεται  στα  ανοικτά   και  δυναμικά  με έλεγχο  συστήματα

Ως  εκ  τούτου  η αξιολόγηση δηλαδή ο έλεγχος της αποτελεσματικότητας  του συστήματος, είτε σε επίπεδο σχεδιασμού είτε σε επίπεδο υλοποίησης, δηλαδή μιας διαδικασίας διαπίστωσης της συνέπειας  λειτουργίας του συστήματος μέσα σε προδιαγεγραμμένα επίπεδα απόδοσης, είναι  βασικό εργαλείο για τη λήψη αποφάσεων.

Με  τον  όρο  αξιολόγηση συστημάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων νοείται η  συνεχής διαδικασία λήψης και εκτίμησης πληροφοριών ώστε να κριθεί η  αποτελεσματικότητα ή μη του   συστήματος, ως  σχεδιασμός και ως υλοποίηση, ως   προς   τους στόχους της πολιτικής  και  τις απαιτήσεις περιβαλλοντικής  προστασίας.  Δηλαδή, ότι  ¨ένα  σύστημα διαχείρισης  πρέπει να  ασχολείται (με κατάλληλα εργαλεία ) με τα  απόβλητα  σε όλα τα στάδια παραγωγής, πρέπει να  ελέγχεται, να   αναθέτει σε καθέναν από τους παράγοντες το μερίδιο ευθύνης που του αναλογεί, πρέπει να εφαρμόζει  ασφαλείς δραστηριότητες διάθεσης, να  προβλέπει  διαδικασίες ελέγχου και διορθωτικών παρεμβάσεων και  να  είναι  εφαρμόσιμο με την  έννοια ότι ενσωματώνει τοπικές προτεραιότητες, να μην  προκαλεί  αρνητικές επιπτώσεις στις συγκεκριμένες κοινωνικο-οικονομικές δομές¨.

Η  πολιτική διαχείρισης των στερεών αποβλήτων  προσδιορίζει τον κοινό σκοπό του συστήματος  διαχείρισης  που δεν  ταυτίζεται υποχρεωτικά με τον  ειδικότερο  σκοπό καθέναν από τους παράγοντες του συστήματος  και αποσκοπεί στην  ρύθμιση ή στην δημιουργία προϋποθέσεων αυτορύθμισης της  συλλογικής  δραστηριότητας   των συνιστωσών  του συστήματος προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση.

2. Πολιτικές για την διαχείριση στερεών αποβλήτων

Το ιστορικό της αντιμετώπισης του περιβαλλοντικού προβλήματος , συνιστώσα του οποίου είναι η  παραγωγή αποβλήτων ,στις αναπτυγμένες βιομηχανικά  χώρες  είναι λίγο πολύ γνωστό . Γνωρίζουμε όλοι, ότι στη  δεκαετία  του   90  η  προσέγγιση της διαχείρισης της ρύπανσης  για την προστασία του περιβάλλοντος  αμφισβητήθηκε   έντονα  και   αναδείχτηκε   ως  προτεραιότητα  η   πρόληψη  της ρύπανσης.

Βρισκόμαστε  κοντά στο όριο της δεκτικής ικανότητας του περιβάλλοντος, αν δεν το έχουμε ήδη υπερβεί, σε βαθμό που αρκετοί υποστηρίζουν ότι ο αληθινός περιορισμός στην ανάπτυξη δεν είναι τόσο ο πληθυσμός ή η έλλειψη πόρων , αλλά η  περιορισμένη ικανότητα του πλανήτη  να απορροφήσει τα υπολείμματα της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Χρειαζόμαστε  πολιτική    διαχείρισης  των στερεών αποβλήτων  που σχεδιάζεται με κύρια συνιστώσα την προστασία του περιβάλλοντος και ειδικότερα  την εξοικονόμηση φυσικών πόρων και την πρόληψη της ρύπανσης, άρα να  αποσκοπεί  στην πρόληψη της δημιουργίας   αποβλήτων, στην ελαχιστοποίηση της παραγωγής αποβλήτων και στην ελαχιστοποίηση της επικινδυνότητας αυτών.

Εξ άλλου, σε αυτή τη κατεύθυνση  αναπτύχθηκε και  η   κοινοτική  στρατηγική  για την  διαχείριση  των  στερεών αποβλήτων  «με  στόχο την αειφορία», με αφετηρία την ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης σε όλες τις τομεακές πολιτικές και  την  ανάπτυξη της συνυπευθυνότητας και  με  αντικειμενικό  στόχο  να  διασφαλιστεί  ότι   η  ανάλωση  των  ανανεώσιμων  και μη  ανανεώσιμων πόρων δεν  θα  υπερβαίνει  τη  φέρουσα  ικανότητα  του περιβάλλοντος  και  θα  επιτευχθεί  η αποσύνδεση της χρήσης των πόρων από την οικονομική ανάπτυξη  μέσω μιας σημαντικής  βελτίωσης της αποδοτικότητας  των πόρων ,απεξάρτησης της οικονομίας από τους υλικούς πόρους και πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων .

Μιλώντας για τα απορρίμματα   οφείλουμε να θυμόμαστε την ιεράρχιση των στόχων-δράσεων :  

•           πρόληψη παραγωγής αποβλήτων, που  αποτελεί  βασικό  και  κύριο  στόχο

•           μείωση  παραγωγής τους

•           μείωση βλαπτικότητας

•           ανακύκλωση -επαναχρησιμοποίηση

•           ανάκτηση υλικών και ενέργειας

•           ασφαλής διάθεση των υπολειμμάτων

Στο περιβαλλοντικό κεκτημένο στα πλαίσια της ΕΕ, μέσα από μια πορεία με στόχο την  αειοφορία,  αναδείχτηκαν  σημαντικές πτυχές του  προβλήματος .

Αναδείχθηκε   ότι    η  ανάγκη  της  πρόληψης παραγωγής αποβλήτων   παραπέμπει  στον  αρχικό σχεδιασμό των προϊόντων,

Αναδείχθηκε ότι  η   ανάγκη  της  μείωσης των αποβλήτων που οδηγούνται σε τελική  διάθεση  παραπέμπει  σε  συστήματα ανάκτησης  χρήσιμων υλικών  μετά  την χρήση του προϊόντος άρα  και  στην εξασφάλιση  αγορών για την διοχέτευση των ανακτώμενων υλικών  .

Αναδείχτηκε η  ανάγκη  να  προωθηθεί  ο επιμερισμός   στα  εμπλεκόμενα  μέρη   της  ευθύνης  που  αναλογεί  για  την  επίτευξη  των  στόχων ,που  παραπέμπει  σε  συστήματα  διαχείρισης,   οικονομικά  εργαλεία  και  προγράμματα  προώθησης  της  συμμετοχής  του  πολίτη .

Αναδείχτηκε  ότι  η  ασφαλής   διάθεση  των αποβλήτων  παραπέμπει σε διαδικασίες ελέγχου  των  αποβλήτων και της  λειτουργίας των εγκαταστάσεων   διάθεσης .

Αναδείχτηκε  η  ανάγκη  να   τηρούνται  αξιόπιστα  και  συγκρίσιμα  στοιχεία  για  το  είδος  και  την  ποσότητα  των παραγόμενων αποβλήτων  και  για  την  λειτουργία  των  εγκαταστάσεων διαχείρισης  .  

Αναδείχτηκε  τελικά  ότι για  την   διαχείριση των αποβλήτων  πρέπει   να  σχεδιάζονται και  εφαρμόζονται  ολοκληρωμένα   προγράμματα  ,  τα  οποία  θα  συνδέονται  με τις  ιδιαίτερες   κοινωνικοοικονομικές  δομές  κάθε περιφέρειας , αλλά   θα  ακολουθούν  γενικές αρχές και όρους  κοινές για  όλη την  κοινότητα .

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η επίτευξη των στόχων  σε  χωρικό  επίπεδο  προϋποθέτει το σχεδιασμό  και  υλοποίηση  συστημάτων διαχείρισης των στερεών αποβλήτων σε τοπικό επίπεδο με βάση τις ιδιαίτερες κοινωνικοοικονομικές  δομές  κάθε περιφέρειας, τα  οποία  θα  ακολουθούν τις γενικές αρχές της πρόληψης –μείωσης της ποσότητας των παραγομένων αποβλήτων και της επικινδυνότητας αυτών, της ανάκτησης και αξιοποίησης πόρων  και της ασφαλούς διάθεσης.

Μια  σειρά  θέματα  που σχετίζονται με τον σχεδιασμό  και την εφαρμογή του συστήματος υποδεικνύουν  εκτός των άλλων  την ανάγκη αφ΄ ενός  της  ολιστικής προσέγγισης και αφ΄ ετέρου της κατανόησης των απαιτήσεων της βιώσιμης διαχείρισης, όπως:

. Η πρόληψη και η μείωση της παραγωγής αποβλήτων  εκτός των άλλων  σχετίζεται με παραμέτρους, ο έλεγχος και η διαμόρφωση των οποίων δεν εξαντλείται σε τοπικό επίπεδο, όπως καταναλωτικά πρότυπα, φορολογίες κλπ.

. Επίσης, ο σχεδιασμός  διαχείρισης των σ.α.  με στόχο την αξιοποίηση  προϋποθέτει την θεώρηση των αποβλήτων ως εν δυνάμει παραγωγικών πόρων.

 Όμως, την ίδια στιγμή  η  λειτουργικότητα-βιωσιμότητα  μιας μονάδας, π.χ. ανάκτησης υλικών  μπορεί να  επηρεάζεται  από  την συμπεριφορά των καταναλωτών, από την μορφή του συστήματος συλλογής των αποβλήτων αλλά και από την ύπαρξη ή μη αγοράς- αποδέκτη για τα ανακτούμενα υλικά.

Η  υλοποίηση μιας δράσης ανάκτησης υλικών που δεν μπορούν να διοχετευθούν στην παραγωγική διαδικασία, οδηγεί σε σπατάλη οικονομικών πόρων και τελικά   επιβαρύνει το σύστημα εκ νέου με απόβλητα.

. Ένα βέλτιστο σύστημα διαχείρισης, από την φύση του δεν αναμένεται να αντιστοιχεί στις υφιστάμενες διοικητικές διαιρέσεις, τις οποίες φαίνεται να  προσδιορίζει    ο νομοθετικός  καταμερισμός της αρμοδιότητας για το σχεδιασμό.

Τέλος, η αειφόρος διαχείριση συνιστά μεταβολή ενός υφιστάμενου συστήματος, την δυναμική του οποίου  προφανώς  θα  αντιμετωπίσει.

3. Ποια είναι η ελληνική πραγματικότητα :

Ο στόχος  " Προς  την  αειφορία  " , ακόμη και σαν ιδέα, από την πρώτη στιγμή που τέθηκε ήταν για την ελληνική  πραγματικότητα  τολμηρό  άλμα (ρεαλιστικό;)  : Πριν  προλάβουμε  να  κατακτήσουμε  την  ασφαλή  διάθεση  σε  ΧΥΤΑ,  ξεφεύγοντας  από  τις  ανεξέλεγκτες  χωματερές , ζητά  να  την απομυθοποιήσουμε   και  να  κάνουμε  μια  υπέρβαση , για  τα  ελληνικά  δεδομένα , να  καταρτίζουμε  ,εφαρμόζουμε , παρακολουθούμε  ολοκληρωμένο  σχέδιο  διαχείρισης  όπου  όλοι είναι  στο  βαθμό  που  τους  αναλογεί    υπεύθυνοι .

·        Υιοθετούμε την κοινοτική νομοθεσία, εξαντλώντας τις προθεσμίες, τηρώντας τις υποχρεώσεις  χωρίς στην πραγματικότητα να την εφαρμόζουμε. Καταρτίζουμε σχεδιασμούς  για να χρηματοδοτήσουμε τεχνικά έργα και να διευκολύνουμε  επενδύσεις. Αποστερούμε  από την κοινωνία πολύτιμους οικονομικούς προς όφελος επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.

·         Και σήμερα, πάλι με την επίκληση αδιεξόδων στα θέματα διαχείρισης απορριμμάτων  προωθείται  ένα σχέδιο ιδιωτικών επενδύσεων  που τελικά θέλει να παράγονται πολλά απορρίμματα που θα τροφοδοτούν κεντρικές μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης για τα οποία  ο δημότης  θα πρέπει να πληρώνει.

·        Το  υφιστάμενο   σύστημα ,όπως έχει αναπτυχθεί ,δεν  ασχολείται με το είδος των αποβλήτων και την πηγή προέλευσης ,ούτε  βέβαια με  την   παραγωγή αποβλήτων. Διαχειρίζεται  τα συνολικά παραγόμενα  απόβλητα στην κατεύθυνση να απαλλαγεί  η πόλη από την παρουσία τους .

·        Το  σύστημα, σχεδόν αποκλειστικά ταυτισμένο  με τις υπηρεσίες των ΟΤΑ, δεν  έχει  με  κανένα τρόπο εντάξει  την  “κοινή ευθύνη “  του  παραγωγού, και η όλη συζήτηση γίνεται για την κουλτούρα των πολιτών. Δεν έχει αναπτυχθεί-ενσωματωθεί στο σύστημα διαχείρισης η χρήση  οικονομικών  εργαλείων,  με σκοπό την   προστασία του περιβάλλοντος και είναι  χαρακτηριστικό ότι ο υπολογισμός του  αναλογούντος κόστους των υπηρεσιών   διαχείρισης αποβλήτων δεν  συνδέεται με τον όγκο και το είδος των αποβλήτων .

·        Το  σύστημα  δεν  έχει  διαδικασίες  ελέγχου και αξιολόγησης. Απουσιάζει ο κεντρικός έλεγχος και συντονισμός των δράσεων. Δεν υπάρχει αξιόπιστη  βάση  δεδομένων  για τα παραγόμενα απορρίμματα, λείπει δηλαδή το ουσιώδες στοιχείο για οποιονδήποτε σχεδιασμό.

Ενδεικτικό  στοιχείο  για τα κενά  και  τις αδυναμίες αυτού που σήμερα συνιστά την διαχείριση απορριμμάτων στη χώρα  είναι  ότι αυτές οι διαχειριστικές αναγκαιότητες που καταγράφονταν πριν δεκαπέντε χρόνια  στον  εγκεκριμένο εθνικό  σχεδιασμό  παραμένουν ακόμη.

Έτσι για την  επίτευξη  των στόχων  προς  την  αειφορία    που τίθενται  από την εθνική και κοινοτική στρατηγική  διαχείρισης απορριμμάτων   απαιτείται  όχι  απλά  η  αναδιοργάνωση  του υφιστάμενου συστήματος  στο  κατώτερο  επίπεδο  (τοπικό)  αλλά  ο  ολοκληρωμένος  σχεδιασμός  και  η  εγκατάσταση  ενός  νέου  συστήματος, η  επιβολή  κανόνων  και  αρχών  από μηδενική βάση  και η  ανάπτυξη    ενός  συστήματος  ελέγχου  για  την εφαρμογή  τους.

Ενώ η  αποκομιδή, ο πρώτος κρίκος στην  αλυσίδα της διαχείρισης των απορριμμάτων, αμέσως μετά τον πολίτη-παραγωγό απορριμμάτων, είναι στην αρμοδιότητα ενός εκάστου των ΟΤΑ, οι επόμενοι κρίκοι - δράσεις μεταφοράς, ανακύκλωσης, επεξεργασίας, διάθεσης, είναι στην αρμοδιότητα φορέων όπου δεν υπάρχει άμεση συμμετοχή και έλεγχος των πολιτών και συνήθως, μέχρι σήμερα,  ενεργούνται μακράν των πολιτών.

Έτσι, ενώ η κοινωνική συμμετοχή, καταναλωτών και παραγωγών, συνιστά ουσιαστική προϋπόθεση για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων, η μέχρι σήμερα πρακτική καλλιεργεί τον εφησυχασμό της πλειονότητας των πολιτών που διαμένουν μακράν των εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων, με πολλαπλές συνέπειες. Οι δημότες δεν αναγνωρίζουν ως δικό τους πρόβλημα τι θα γίνουν τα σκουπίδια τους όταν συλλεγούν από το απορριμματοφόρο του δήμου που εξυπηρετεί την γειτονιά τους. Στην καλύτερη των περιπτώσεων ο δημότης αντιλαμβάνεται την συμμετοχή σε προγράμματα ανακύκλωσης και μείωσης της παραγωγής απορριμμάτων ως έκφραση οικολογικής ευαισθησίας.

Στην  ελληνική  πραγματικότητα φαίνεται  ότι  προωθούνται ελλιπώς τεκμηριωμένες τεχνολογικές επιλογές, με αμφισβητούμενες  εκτιμήσεις των στοιχείων εισόδου, αποσπασματική θεώρηση και απουσία διαδικασιών ελέγχου-αξιολόγησης και εφαρμόζεται μια πολιτική που υποβιβάζει  τον σχεδιασμό διαχείρισης απορριμμάτων σε κατάλογο έργων προς χρηματοδότηση, ερήμην των πολιτών.

Στην πραγματικότητα το θέμα της  χωροθέτησης  και κατασκευής αρχικά ΧΥΤΑ, στη συνέχεια ΟΕΔΑ-ΧΥΤΥ, κυρίαρχος στόχος ενδιαφέροντος και μάλιστα με την ιδιαίτερη επισήμανση ότι η «εξασφάλιση μιας ιδιότυπης κοινωνικής αποδοχής», όχι ως συναίνεση ενεργών πολιτών αλλά ως συναίνεση δημοτικών αρχόντων, συνιστά, επί δεκαετίες, μέχρι σήμερα το ισχυρότερο εργαλείο σχεδιασμού.

Όμως, έτσι  δεν έχουμε σχεδιασμό και απλά συντηρείται ένα σύστημα διαχείρισης απορριμμάτων. Δεν είναι αυτό που χρειαζόμαστε !

4. Χρειάζεται άλλη προσέγγιση :

Για ένα σύστημα διαχείρισης που θα υποστηρίζει την μείωση των προς τελική διάθεση απορριμμάτων με άξονες προτεραιότητας  την αποκέντρωση των δράσεων, την ενθάρρυνση της  κοινωνικής συμμετοχής και την διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα στη διαχείριση των απορριμμάτων.

1.         Ενέργειες στο πεδίο της πολιτικής

1.1.      Χρειαζόμαστε  Πολιτικές  και σχέδια πρόληψης δημιουργίας και μείωσης της παραγωγής των αποβλήτων, ανάκτησης και επαναχρησιμοποίησης υλικών, διαχωρισμού των επικινδύνων  αποβλήτων, με υιοθέτηση οικονομικών και κοινωνικών εργαλείων  και ενσωμάτωσή τους στις τομεακές πολιτικές.

1.2.      Κατάρτιση και Εφαρμογή  Σχεδίων σε τοπικό-περιφερειακό επίπεδο με  βάση τα ιδιαίτερα  χαρακτηριστικά της περιοχής αναφοράς.

1.3.      Άμεση Θεσμοθέτηση διαδικασιών συντονισμού-αξιολόγησης του συστήματος διαχείρισης σε κάθε επίπεδο (δημιουργία  ενιαίας βάσεως δεδομένων, έλεγχος και παρακολούθηση της αποδοτικότητας όλων των επί μέρους δράσεων ιδιωτικών και δημόσιων στα πλαίσια του συστήματος), διορθωτικές παρεμβάσεις και  ανάπτυξη δημόσιου ελεγκτικού μηχανισμού με συντονισμό σε κάθε επίπεδο.

2. Προτεραιότητα  στις δράσεις σε επίπεδο δήμου, γειτονιάς, χώρων εργασίας και κατοικίας  (τοπικές κοινωνίες) για την επαναχρησιμοποίηση, ανάκτηση υλικών,  διαλογή στη πηγή,  ανακύκλωση και κομποστοποίηση μικρής κλίμακας και την ανάπτυξη δικτύου συλλογής ειδικών αποβλήτων ( επικίνδυνα αποβλήτων).         

 Στην κατεύθυνση αυτή μπορούν να περιλαμβάνονται:

Κάθετες Δράσεις :

•           Ανάπτυξη της κομποστοποίησης σε οικιακό, επιχειρησιακό και δημοτικό επίπεδο.

•           Επέκταση των Προγραμμάτων  ΔσΠ (χαρτί, αλουμίνιο, γυαλί)  με υποχρεωτική συμμετοχή Υπηρεσιών, Σχολείων, Επιχειρήσεων και  πλήρης ανάπτυξη του συστήματος των  4 κάδων .οκ

•           Ριζική αναθεώρηση του συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασιών –ενσωμάτωση των δράσεων-πόρων της ΕΕΑΑ στο σύστημα ΔσΠ των ΟΤΑ.

•           Επέκταση των σημείων  εναλλακτικής διαχείρισης των ΣΕΔ σε χώρους προσέλευσης κοινού.

•           Δημιουργία Πράσινων Σημείων συγκέντρωσης υλικών προς επαναχρησιμοποίηση –ανακύκλωση.

•           Προγράμματα χωριστής συλλογής ειδικών αποβλήτων με υποχρεωτική συμμετοχή των επιχειρήσεων.

Οριζόντιες δράσεις:

•           Ενημέρωση -προβολή-  παροχή εξοπλισμού οικιακής κομποστοποίησης.

•           Κοινωνικές  δράσεις και επιλογή τιμολογιακών  μέτρων   για την προώθηση προϊόντων που παράγουν λιγότερα απόβλητα .

•           Κίνητρα προς τον πολίτη για την συμμετοχή στα συστήματα ΔσΠ, και ΣΕΔ .

•           Οικονομική και θεσμική   ενίσχυση  δραστηριοτήτων  στον τομέα «επαναχρησιμοποίηση υλικών- ανάκτηση υλικών».

3.  Σύστημα αποκεντρωμένων εγκαταστάσεων  διαχείρισης απορριμμάτων, σε επίπεδο μεγάλων δήμων ή ομάδων δήμων.

Στην κατεύθυνση αυτή προβλέπονται :

•           Κέντρα  συγκέντρωσης-μεταφοράς  προδιαλεγμένων –ανακτήσιμων και ανακυκλώσιμων υλικών 

•           Δίκτυο ΣΜΑ πολλαπλών λειτουργιών σε συνεργασία με ΚΔΑΥ και ΣΕΔ.

•           Μονάδες κομποστοποίησης προδιαλεγμένων  απορριμμάτων

•           Εγκαταστάσεις εναλλακτικής διαχείρισης υλικών κατεδάφισης.

Οι εγκαταστάσεις αυτές πρέπει να είναι  μικρού και   μεσαίου μεγέθους , χαμηλής όχλησης, απλού μηχανολογικού εξοπλισμού, να εξασφαλίζουν  θέσεις εργασίας και  αξιοποίηση του εγχώριου παραγωγικού δυναμικού, εύκολα διαχειρίσιμες από τις υπηρεσίες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης  και  ανοικτές στον έλεγχο των πολιτών.

 Οι εγκαταστάσεις αυτές μπορούν, κατά περίπτωση, να  γίνουν σε χώρους που βρίσκονται σήμερα αμαξοστάσια ή σε προβλεπόμενους χώρους για ΣΜΑ ή σε κλειστούς χώρους εγκαταλειμμένων εργοστασίων κλπ και να έχουν πολλές παράπλευρες λειτουργίες όπως : συγκέντρωση ανακυκλώσιμων - ανάκτηση - διάθεση, επεξεργασία σύμμεικτων απορριμμάτων, παραγωγή κομπόστ  , αξιοποίηση  αδρανών, επισκευή - διάθεση επαναχρησιμοποιήσιμων υλικών και ανταλλακτικών.

Οι εγκαταστάσεις αυτές ασφαλώς  δεν περιλαμβάνουν μονάδες καύσης, ούτε παραγωγής δευτερογενών καυσίμων. 

 Σε αυτή τη κατεύθυνση  πρέπει να επανασχεδιαστούν, για καλύτερη αξιοποίηση και τα   δίκτυα των σταθμών μεταφόρτωσης.

4. Περιφερειακές εγκαταστάσεις διαχείρισης σε επίπεδο μεγάλων ομάδων  δήμων με μονάδα  ΧΥΤΥ – μη επικινδύνων αποβλήτων ή /και  εγκατάσταση  διαχωρισμού-επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων

5. Εγκαταστάσεις, διαπεριφερειακού επιπέδου,  προσωρινής  αποθήκευσης, επεξεργασίας και τελικής διάθεσης των επικινδύνων και νοσοκομειακών απορριμμάτων.

Οι εγκαταστάσεις αυτές, μη διαθέσιμες σήμερα, θα πρέπει να δημιουργηθούν με ευθύνη της κεντρικής διοίκησης, να είναι μακριά από αστικό ιστό και να σηματοδοτούνται ως ειδικοί βιομηχανικοί χώροι υψηλής ασφάλειας.

Η διαχείριση των απορριμμάτων με στόχο την αειφορία υπερβαίνει την  αυτονόητη ανάγκη  ασφαλούς διάθεσης και απαιτεί την εφαρμογή  ολοκληρωμένης  πολιτικής  σε χωρικό επίπεδο με διασφάλιση της υλοποίησης σε όλα  τα  στάδια.

.............................

---

[1] RENE PASSET,Οικονομία και Περιβάλλον , εκδ. παρατηρητής ,Θεσσαλονίκη 1987,σελ.41.

[2] RENE PASSET, στο ίδιο ,σελ. 41-42.

[3] Στο  βιβλίο των Grahame Clark –Stuart Piggott <<Προϊστορικές Κοινωνίες >> περιέχονται αρκετές αναφορές  όπου τα ευρήματα αυτά αξιοποιούνται για την μελέτη των κοινωνιών . Ενδεικτικά :<<..και από τα μέσα περίπου της τρίτης χιλιετιρήδας π.Χ. έχουμε αποδεικτικά στοιχεία από τους σωρούς απορριμμάτων του Χουάκο Πριέτα (Huaco Prieta), στην κοιλάδα Τσικάμα (Chicama)του Περού ,για την ύπαρξη μιας αρκετά πολυσύνθετης πολιτιστικής φάσης που στηριζόταν  κυρίως στο ψάρεμα με δίχτυα και τη συλλογή οστρακοειδών …>>σελ.123,<<Στην περίπτωση των Παταγονίων κυνηγών –ψαράδων μπορούμε να είμαστε αρκετά  βέβαιοι …γιατί οι ανασκαφές των αρχαιολόγων σε σπηλιές και καταφύγια …και  σε σωρούς απορριμμάτων που αποτελούνται από κελύφη στις ακτές του καναλιού Μπηγκλ(Beagle) δείχνουν μια διαρκή εξέλιξη από τότε που εποικίστηκε για πρώτη φορά η περιοχή αυτή πριν από 8.000 η 9.000 περίπου χρόνια .>>σελ.146,

[4] απόσπασμα από τον πλάτωναοικονομικά βάρη στον πολίτη. Επιλογή που είναι   μονόδρομος στις σημερινές οικονομικές συνθήκες  της χώρας.

Αυτό είναι  η σκέψη-    συμπέρασμα της εργασίας που παρουσίασα  στο Συνέδριο και  μοιράζομαι σήμερα μαζί σας.